The Old Trails Page of Prof. Y. Lupardi

made by Piet Vogelaar

Een zoektocht naar een oude spoorlijn

Resten in het landschap

Hoofdstuk 4: de gasfabriek van Leiden

Op een mooie zaterdagmiddag in augustus 2003 net na een hittegolf, ben ik gaan zien wat er nog te vinden is aan resten in het landschap van de oude spoorlijn van de gasfabriek. Aanleiding was een luchtfoto uit 1954 van Leiden waarop twee sporen te zien zijn die al lang niet meer bestaan.
Een zoektocht op het Internet leverde een verhaal op van Hans Verlint uit 2002 met als titel Heerenpoort een vergeten station.
Ter verduidelijking van mijn verhaal geef ik hier een stadskaart met straatnamen. Ik heb er op aangegeven waar wat was. De ronde cirkeltjes met nummer geven aan waar ik gestaan heb om een foto te maken.
Ook heb ik een luchtfoto opgedoken uit 1989 en die staat er ter vergelijking naast. (de grote luchtfoto (meer dan 1MB!) is hier.

Eerst ben ik gaan kijken ten noorden van de huidige energiecentrale (aardgas gestookte snel opstartende turbines van NUON) - die nog op dezelfde plaats staat als de vroegere Gemeentelijke Lichtfabrieken. De schoorsteen is blijven staan en is in gebruik evenals een aantal gebouwen.
Foto op positie 1: de schoorsteen (in zuidelijke richting gekeken).

Als ik mij omdraai en vanaf de Maresingel naar het noorden kijk dan ligt daar het terrein van de voormalige gasfabriek. De gashouders zijn al jaren geleden verdwenen. Nu lopen er wat pijpen voor een vaag doel en slingert er van alles en nog wat rond zoals een stapel kromme lantaarnpalen.Kijk zelf maar (rechter foto is genomen op positie 2):

Door het toegangshek is liep vroeger een spoor dat de straat kruiste en waarover de kolen (cokes?) voor de stoomketels werden vervoerd.

Ook een blik vanaf de andere kant op het terrein (bij de vroegere spoorwegovergang met de Koningsstraat) (positie 2) laat ook weinig bijzonders zien. Maar kijk ik naar het noorden dan is er een merkwaardig stukje terrein te zien.

Dit was het rangeerterrein en behalve de vorm van het terrein is er niets te zien dat lijkt op iets spoorwegachtigs.
Links op de tweede foto (Positie 3) ziet u een wandelpad lopen langs de achtertuinen van de huizenrij. Aan het noordelijke eind van het terrein staan wat bomen en is een speelveldje gemaakt. En ja, er is iets spoorachtigs op deze foto (positie 4):

Links in de foto - net naast het doel - is een terreinscheiding in de vorm van wat aaneengeschroefde bielzen. Dat is waarschijnlijk gewoon 'retro'. Interessanter wordt het als ik het spoor ga volgen want nu wordt er een grote 4-baans weg, de Willem de Zwijgerlaan, gekruist. En dat er hier een kruising van wegen ligt is niet toevallig. En jawel, er is heel wat te zien als je goed kijkt. Op de Willem de Zwijgerlaan staande, iets ten oosten van de verdwenen spoorlijn zien we heel merkwaardig een fietspad met een bocht omhoog lopen (Positie 5).

Ook aan de andere kant van de kruising gaat het een beetje merkwaardig toe. De ventweg houdt op en alleen voor het fietspad (links in beeld) plus een duister voetpaadje (rechts) is er ruimte. (Positie 6)
Maar volgen we dit pad langs de noordgrens van het oude rangeerterrein:

dan zien we een hekje en kunnen we het terrein opwandelen waar ik al geweest ben. Positie 7

Er was hier sprake van een beginnende verhoogde spoordijk. Later is de Gooimeerlaan hieroverheen gelegd (voor een stukje). Maar op deze weg staande zien we al vanuit de verte een restant liggen tussen de loodsen van een industriegebied, namelijk een groepje bomen en een verhoging in het terrein (positie 8):

De betonconstructie moet de oude spoorbrug over het water van de Slaaghsloot zijn. (Positie 9)
De molen links op de foto heet 'de Stadsmolen' en rechts is een electriciteits schakelstation (eindpunt van een bovengrondse hoogspanningsleiding).
Na wat omrijden over het industrieterrein kom ik bij de toegangspoort van de rioolzuivering (tegenwoordig Afvalwater Verwerking) de spoorlijn weer tegen. Er is een begaanbaar pad (spoorbreedte) naar de brug. (Positie 10)

Op de rechter foto zien we waar het spoor verder is gegaan. Langs het hek van de waterzuivering loopt die door. Bij de verkaveling van het industrieterrein is deze langgerekte strook land niet meegenomen en is zo ongebruikt blijven liggen. Een eind verderop moet de aansluiting liggen met de treinbaan Leiden-Haarlem.
Maar nu de brug. (Positie 11) Het is een stevige betonnen constructie. Er staat een hek op zodat je niet het achterliggende weiland in kan:

Staande op de brug is hier een foto in de richting van de gasfabriek.

Ik heb de gewoonte om bij ieder 'kunstwerk' zoals ingenieurs hun scheppimgen (bruggen, viaducten e.d.) noemen te kijken naar meetbouten. Dit zijn veelal bronzen spijkers die (in lood vaak) zijn ingeslagen in een stevig deel van het geheel. Ze zijn voor landmeters heel welkom want van vele bouten is tot op de centimeter de positie bekend. Als je belangstelling hebt kan je verder kijken bij Het kadaster. En als de positie niet precies bekend is dan betreft het vaak een N.A.P bout waarvan in ieder geval heel precies de hoogte gedocumenteerd is. (zie RDNAP).
En tot mijn verbazing zit er inderdaad een meetspijker in de westwand van de betonconstructie. Niet echt binnen handbereik, dus de bruikbaarheid is miniem. Toch heb ik er hangend over de borstwering een detailfoto van kunnen maken:

Op zoek naar de aansluiting met de spoorlijn Leiden-Haarlem zie ik dat het fietspad langs deze spoorlijn een vreemde hobbel heeft. (Positie 12)

En de oorzaak is een verhoging van de oude spoordijk die nu in een een veldje ligt met paarden. En tenslotte is er de aansluiting. Daar is niets meer van terug te vinden. De treinbaan is sindsdien aanmerkelijk verhoogd om viaducten mogelijk te maken.

Deze foto is in noordwestelijke richting genomen. U ziet een moderne trein passeren. En hiermee komt een eind aan deze zoektocht.